Tiếp tục chương trình Kỳ họp thứ Chín, chiều 12/5, Quốc hội thảo luận tại tổ về dự thảo Luật Bảo vệ dữ liệu cá nhân.
Góp ý cụ thể về việc thể chế hóa tinh thần Nghị quyết số 57-NQ/TW trong dự thảo Luật Bảo vệ dữ liệu cá nhân, đại biểu Trần Văn Khải (Đoàn Hà Nam) - Phó Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường nêu rõ: Nghị quyết số 57-NQ/TW ngày 22/12/2024 của Bộ Chính trị là một Nghị quyết mang tính đột phá, tạo xung lực mới cho sự phát triển của đất nước. Tổng Bí thư Tô Lâm trong phát biểu chỉ đạo khẳng định: phát triển khoa học, công nghệ và chuyển đổi số “là lựa chọn bắt buộc, là con đường duy nhất để đưa đất nước phát triển”.
Nghị quyết 57 yêu cầu đổi mới tư duy pháp luật, “loại bỏ tư duy ‘không quản được thì cấm’”, đồng thời nhấn mạnh phải khai thác tối đa tiềm năng của dữ liệu, coi dữ liệu là “nguồn tài nguyên mới... là tư liệu sản xuất mới” trong nền kinh tế số. Tổng Bí thư cũng chỉ đạo Nhà nước ưu tiên “hoàn thiện thể chế” và “đảm bảo an ninh, an toàn dữ liệu, bảo mật chủ quyền quốc gia”.
Những định hướng chiến lược đó đòi hỏi phải thể chế hóa đầy đủ thành luật. Nhấn mạnh điều này, đại biểu đánh giá, dự thảo Luật Bảo vệ dữ liệu cá nhân trình Quốc hội bước đầu thiết lập khung pháp lý bảo vệ dữ liệu cá nhân. Nhiều quy định tiến bộ được đưa vào: bảo đảm quyền của chủ thể dữ liệu, nghĩa vụ minh bạch và an toàn thông tin của bên kiểm soát, các biện pháp bảo vệ dữ liệu.
Đáng chú ý, dự thảo thể hiện tinh thần khuyến khích đổi mới: miễn trừ một số yêu cầu về nhân sự bảo vệ dữ liệu cho doanh nghiệp khởi nghiệp 5 năm đầu; cho phép sử dụng dữ liệu cá nhân trong các chương trình thí điểm về khoa học - công nghệ, đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số mà không bị coi là mua bán dữ liệu.
“Những điểm mới này phần nào phản ánh tinh thần “quản lý nhưng không cấm đoán cực đoan” của Nghị quyết 57” - đại biểu nhận định.
Tuy nhiên, theo đại biểu, một nội dung cốt lõi mà Nghị quyết 57 đề ra – yêu cầu “đưa dữ liệu thành tư liệu sản xuất chính” để phát triển kinh tế dữ liệu – chưa được thể chế hóa đầy đủ trong dự thảo luật. Dự thảo hiện nay thiên về bảo vệ dữ liệu, nhưng chưa chú trọng cơ chế phát huy giá trị dữ liệu.
Đại biểu cũng đánh giá, dự thảo luật cấm tuyệt đối “mua, bán dữ liệu cá nhân”. Quy định này bảo vệ quyền riêng tư, nhưng thiếu linh hoạt để khuyến khích khai thác, chia sẻ dữ liệu phục vụ phát triển.
Đại biểu nhắc lại, chủ trương của Đảng “loại bỏ tư duy không quản được thì cấm” đòi hỏi thay vì cấm tuyệt đối, phải có phương thức quản lý cho phép chia sẻ, thương mại hóa dữ liệu dưới sự kiểm soát hợp lý. Nếu luật không mở đường cho khai thác dữ liệu an toàn, chúng ta khó xây dựng được thị trường dữ liệu lành mạnh. Dữ liệu cá nhân có nguy cơ vẫn bị mua bán “chui” trên thị trường ngầm, Nhà nước không tận dụng được tài nguyên số này.
Dự thảo Luật còn thiếu quy định cụ thể để thể chế hóa kinh tế dữ liệu theo tinh thần Nghị quyết 57. Theo đại biểu, nếu không bổ sung kịp thời nội dung trên, hậu quả sẽ rất nghiêm trọng. Đó là, quá trình chuyển đổi số quốc gia có nguy cơ chậm lại, tụt hậu. Cùng với đó, không có cơ chế cho kinh tế dữ liệu, thị trường dữ liệu minh bạch không hình thành; dữ liệu tiếp tục bị mua bán trái phép, xâm phạm quyền riêng tư của người dân, doanh nghiệp thiếu dữ liệu để đổi mới...
Từ đó, đại biểu đề xuất sửa đổi khoản 5 Điều 7 (Hành vi bị nghiêm cấm) theo hướng thay quy định cấm tuyệt đối “mua, bán dữ liệu cá nhân” bằng cấm mua bán dữ liệu khi không có sự đồng ý của chủ thể dữ liệu hoặc nhằm mục đích trái pháp luật. Đồng thời bổ sung: chủ thể dữ liệu tự nguyện chia sẻ dữ liệu của mình để nhận lợi ích sẽ không bị xem là vi phạm nếu tuân thủ các nguyên tắc bảo vệ dữ liệu.
Cùng với đó, bổ sung một điều trong Chương IV (Sử dụng dữ liệu cá nhân): quy định Nhà nước khuyến khích chia sẻ, sử dụng dữ liệu đã được ẩn danh hoặc tổng hợp phục vụ nghiên cứu, phát triển công nghệ. Qua đó hình thành hệ sinh thái dữ liệu mở giữa nhà nước và doanh nghiệp, thúc đẩy kinh tế dữ liệu phát triển, bảo đảm không xâm phạm đời tư cá nhân.
Những đề xuất trên nhằm bảo đảm Luật Bảo vệ dữ liệu cá nhân vừa nghiêm minh bảo vệ quyền riêng tư, vừa tạo hành lang thông thoáng để dữ liệu trở thành động lực phát triển mạnh mẽ, toàn diện. Quốc hội với vai trò giám sát tối cao và phản biện chính sách phải bảo đảm các đạo luật khi ban hành đều cụ thể hóa kịp thời chủ trương của Đảng.
“Nghị quyết 57 đã mở ra thời cơ; trách nhiệm của chúng ta là biến những định hướng ấy thành luật pháp hiệu quả, đưa đất nước tiến nhanh, tiến vững chắc trên con đường chuyển đổi số” - đại biểu nhấn mạnh.
Bổ sung quy định bảo vệ dữ liệu cá nhân trong từng lĩnh vực cụ thể
Thảo luận tại Tổ, đại biểu Điểu Huỳnh Sang (Bình Phước) đề nghị, Ban soạn thảo xem xét, mở rộng phạm vi điều chỉnh của Luật Bảo vệ dữ liệu cá nhân theo hướng bổ sung quy định bảo vệ dữ liệu cá nhân trong từng lĩnh vực cụ thể, như tài chính, ngân hàng, y tế, thương mại điện tử, truyền thông - mạng xã hội, trí tuệ nhân tạo và Internet. Điều này giúp nâng cao hiệu quả bảo vệ dữ liệu cá nhân, phù hợp với đặc thù của từng lĩnh vực, bảo đảm tính thực tiễn trong quá trình triển khai.
Về các nguyên tắc bảo vệ dữ liệu cá nhân, đại biểu đề nghị cần xem xét, bổ sung nguyên tắc bảo vệ dữ liệu cá nhân tuân thủ Hiến pháp và pháp luật có liên quan, bảo đảm quyền con người, quyền công dân. Vì đây là nguyên tắc cơ bản trong công tác xây dựng pháp luật và phù hợp với khái niệm "bảo vệ dữ liệu cá nhân" cũng như có liên quan đến các quy định của luật khác. Đại biểu cũng đề nghị bổ sung nguyên tắc bảo vệ dữ liệu cá nhân phải hướng tới các tiêu chuẩn, quy chuẩn bảo vệ dữ liệu cá nhân của quốc tế, tăng cường hợp tác quốc tế trong bảo vệ dữ liệu cá nhân.
Trong khi đó, cơ bản tán thành với các nguyên tắc xử lý dữ liệu, đại biểu Nguyễn Ngọc Sơn (Hải Dương) đề nghị tiếp tục rà soát các quy định về nguyên tắc này, bảo đảm tính khả thi, phù hợp với thực tiễn Việt Nam và không trái với thông lệ quốc tế. Đơn cử, như: cần cụ thể hóa tiêu chí đánh giá mức độ tuân thủ các nguyên tắc; bổ sung nguyên tắc về tối thiểu hóa dữ liệu, vì đây là nguyên tắc phổ biến trong các hệ thống bảo vệ dữ liệu cá nhân quốc tế.
Theo đại biểu, hiện nay, việc truy cập và khai thác dữ liệu trái phép hoặc do các kẽ hở trong công cụ quản lý vẫn chưa được kiểm soát chặt chẽ, chưa có quy định rõ ràng để bảo vệ những người phát hiện, tố cáo hành vi vi phạm. Vì vậy, đại biểu đề nghị bổ sung quy định giao Chính phủ hướng dẫn, quy định chi tiết về cơ chế bảo vệ người tố cáo, cũng như làm rõ phương pháp xác định mức phạt - chẳng hạn như cách tính cụ thể tỷ lệ 1–5% doanh thu 5 năm trước. Nếu không xác định rõ nguyên tắc ngay trong luật, sẽ rất khó để Chính phủ có thể quy định chi tiết thống nhất, minh bạch và khả thi./.
